10 oznak, że zbliża się śmierć

Dzisiejszy newsletter ma charakter szczególny.

Porusza poważny i bolesny temat, który może dotknąć każdego z nas. Chodzi o ostatnie godziny życia bliskiej osoby.

Niegdyś temat śmierci był wszechobecny. W dzisiejszych czasach – jest skrzętnie ukrywany. Ponad 80% zgonów ma miejsce w szpitalu. Dawno minęły już czasy, gdy czuwano w domu przy zmarłym, gdy wokół zmarłego gromadziła się najbliższa rodzina oraz schodzili się wszyscy z sąsiedztwa, aby po raz ostatni oddać cześć zmarłemu. Dawno minęły czasy, gdy regularnie widywano na ulicach procesje pogrzebowe, z żałobnikami kroczącymi za karawanem.

Skutek tego jest taki, że większość z nas nie jest oswojona ze śmiercią. Nie wiemy już, co się z nią wiąże. Nie wiemy, jak się zachować.

Dlatego zdecydowałem się napisać o tym, co może wydawać się przerażające.

Nikt nie zna dnia ani godziny śmierci. Dlatego lepiej być na nią przygotowanym.

Warto ten artykuł starannie przechować. Wiem z własnego doświadczenia, że gdy nadchodzi ten dzień, gdy umiera bliska osoba, sama znajomość pewnych zachowań i reakcji pomaga zapanować nad szokiem i okropnym bólem, jaki może ogarnąć.

Opisałem poniżej dziesięć oznak świadczących o tym, że zbliża się śmierć, oraz, jak należy wówczas zareagować. Starałem się bardziej skupić na faktach niż na emocjach, gdyż emocje są kwestią indywidualną i będą w każdym przypadku inne, zależne m.in. od rodzaju relacji łączących nas z umierającą osobą (rodzicem, dzieckiem, małżonkiem, bratem lub siostrą, dziadkiem lub babcią…).

1. Utrata apetytu

Kiedy zbliża się śmierć, zmniejsza się zapotrzebowanie energetyczne. Osoba zaczyna odmawiać jedzenia i picia, poza niewielką ilością mdłego kleiku (np. owsianki). Rezygnacja z jedzenia zaczyna się od mięsa, ponieważ najtrudniej je strawić. Gdy śmierć jest bardzo blisko, umierający może już nie być w stanie połykać.

Jak reagować: Nie karm na siłę, ale uszanuj wolę bliskiej osoby, nawet jeśli się buntujesz, nawet jeśli się martwisz. Regularnie proponuj niewielkie ilości sorbetu lub lodów albo łyk wody. Możesz zwilżać okolice ust ciepłą i wilgotną chusteczką, możesz posmarować usta nawilżającą pomadką, aby usta były wilgotne i nie sprawiały bólu.

2. Wyjątkowe zmęczenie i nadmierna senność

Osoba śpi przez większość dnia i nocy. Jej metabolizm zwalnia, a małe ilości jedzenia i picia sprzyjają odwodnieniu. Coraz trudniej ją obudzić. Zmęczenie staje się tak duże, że osoba umierająca traci kontakt z tym, co dzieje się bezpośrednio wokół niej.

Jak reagować: Pozwól jej spać. Nie budź jej zbyt gwałtownie. Pamiętaj o tym, że może usłyszeć wszystko, co mówisz. Słuch pozostaje zwykle sprawny, nawet jeśli ktoś leży bez świadomości, nawet jeśli jest w śpiączce.

3. Osłabienie

Niedobór jedzenia i zmęczenie powodują tak wielkie osłabienie, że umierający może nawet nie mieć siły podnieść głowy lub napić się czegokolwiek przez słomkę.

Jak reagować: Postaraj się zapewnić mu jak najwięcej komfortu.

4. Dezorientacja

Stopniowo przestają funkcjonować narządy wewnętrzne i dotyczy to również mózgu. Tylko w przypadku nielicznych chorób, mimo zbliżającej się śmierci, ludzie zachowują bystrość umysłu, pełnię świadomości. Ale w większości przypadków, osoby umierające nie wiedzą, gdzie się znajdują, kto jest z nimi w pomieszczeniu. Rzadziej mówią i rzadziej odpowiadają. Bywa, że zwracają się do osób, których nikt inny nie widzi, albo, że mówią rzeczy, które innym wydają się pozbawione sensu. Czasem są niespokojne albo szukają czegoś w pościeli.

Jak reagować: Zachowaj spokój i zapewnij spokój osobie, której towarzyszysz. Zwracaj się do niej łagodnym tonem, a gdy się zbliżasz, powiedz jej, kim jesteś.

5. Ciężki oddech

Oddech staje się nieregularny i ciężki. Możesz usłyszeć szczególny sposób oddychania, zwany oddechem Cheyne’a-Stokesa (oddechem periodycznym). Charakteryzuje się on bezdechem, trwającym od 5 sekund do 1 minuty, po którym następuje mocny wdech, oddech staje się coraz mocniejszy i głębszy, a następnie słabnie, aż do kolejnego bezdechu. To zjawisko nazywane jest także bezdechem sennym, wywołanym zmianami ciśnienia tętniczego i nagromadzeniem dwutlenku węgla we krwi.

W takiej sytuacji, w płucach i gardle może powstawać nadmierna ilość wydzieliny, co wywołuje głośne dźwięki przy wdechu i wydechu, czyli tzw. charczenie.

Jak reagować: Bezdech i charczenie mogą być niepokojące dla osób znajdujących się w pobliżu, jednak osoba umierająca nie jest świadoma tych zmian w oddechu. Tak jak poprzednio, skup się na tym, aby czuła się komfortowo. Pomóc może jej pozycja z głową lekko uniesioną na poduszce. Można też wybrać pozycję siedzącą, pamiętając, aby zapewnić jej solidne oparcie z tyłu i zabezpieczyć wokół poduszkami. Korzystne może być ułożenie lekko na bok. Zwilżaj jej usta wilgotną chusteczką, ewentualnie używaj aerozolu i smaruj usta nawilżającą pomadką.

Jeśli z ust i nosa wycieka dużo wydzieliny, wycieraj ją delikatnie, ale nie zmuszaj do wydmuchania nosa. Bądź przy bliskiej osobie, spokojnie trzymaj ją za rękę lub mów do niej łagodnie.

6. Izolowanie się

W miarę jak ciało przestaje funkcjonować, umierająca osoba traci zainteresowanie otaczającymi ją ludźmi. Może przestać mówić, może coś niezrozumiale mamrotać, może nie odpowiadać na pytania lub po prostu odwracać się plecami.

Czasem zdarza się tak, że kilka dni przed odizolowaniem się od otoczenia, może zaskoczyć swych bliskich ostatnim przypływem radości i uczuć. Nie trwa to zwykle długo. Godzinę, kilka godzin lub dzień

.Jak reagować: Bądź świadomy, że to normalna część procesu umierania, która nie wynika z tego, w jakich byliście wcześniej relacjach. Bądź obecny fizycznie poprzez dotyk, nadal mów, jeśli czujesz, że jest to właściwe. Nie proś o nic w zamian. Jeśli pojawi się wspomniana wyżej chwila przytomności, skorzystaj z niej jak najszybciej, gdyż nie będzie trwała zbyt długo.

7. Rzadsze oddawanie moczu

Mała ilość spożywanych płynów i obniżenie ciśnienia krwi sprawia, że nerki pracują w ograniczonym zakresie. Mocz staje się bardzo stężony, przyjmuje barwę brązową, czerwonawą lub jest koloru herbaty. Przed śmiercią może dojść również do nietrzymania moczu.

Jak reagować: W niektórych przypadkach personel medyczny może uznać, że trzeba założyć cewnik; nie dotyczy to jednak ostatnich godzin życia. Zatrzymanie funkcji nerek wywołuje wzrost ilości toksyn we krwi, co może być przyczyną łagodzącej śpiączki przed śmiercią. Przy wymianie pościeli, pamiętaj o położeniu specjalnej nakładki na materac.

8. Puchnięcie stóp i kostek

W miarę jak czynność nerek słabnie, może dochodzić do nagromadzenia się płynów organizmie, zwłaszcza w miejscach najbardziej oddalonych od serca, np. w stopach i kostkach. Dlatego te miejsca, a także dłonie i twarz, mogą być opuchnięte.

Jak reagować: W przypadku puchnięcia związanego ze stanem agonalnym zazwyczaj nie podaje się żadnych leków (żadnych diuretyków). Puchnięcie jest bowiem skutkiem zbliżającej się śmierci, a nie jej przyczyną.

9. Zimne stopy i dłonie

W ostatnich godzinach i ostatnich minutach przed śmiercią stopniowo ustaje obwodowe krążenie krwi, gdyż krew koncentruje się głównie w narządach wewnętrznych niezbędnych do utrzymania życia. Dlatego dłonie i stopy stają się zimne. Paznokcie mogą wyglądać na białe lub sine.

Jak reagować: Dla zwiększenia komfortu przyda się ciepłe okrycie, które przy okazji podtrzyma stan przytomności. Pamiętaj, że przykrycie może się wydawać zbyt ciężkie, dlatego nie przyciskaj go zbytnio do ciała.

10. Plamy na skórze

Na skórze, do tej pory jednolicie bladej lub poszarzałej, pojawiają się wyraźne plamy w kolorze fioletowo-czerwono-sinym. To jedna z oznak, że śmierć jest już bardzo blisko. W pierwszej kolejności plamy widoczne są na spodniej części stopy, a ich powodem jest coraz wolniejsze krążenie krwi.

Jak reagować: W tym przypadku nic konkretnego się nie robi.

Warto wiedzieć

Wymienione oznaki umierania dotyczą procesu naturalnej śmierci. U różnych osób mogą być nieco odmienne. Inaczej może także przebiegać proces umierania osoby utrzymywanej sztucznie przy życiu (np. podłączonej do respiratora lub karmionej przez sondę).

Znajomość oznak zbliżającej się śmierci może pomóc przetrwać ten bolesny okres, aby nie pogrążać się w rozpaczy jeszcze bardziej. Jeśli ten artykuł Cię „nie dotyczy”, doceń to. Przede wszystkim korzystaj z każdej chwili spędzanej z tymi, których kochasz, ciesząc się, że są w pełni życia i zdrowia.

Z wyrazami szacunku,

Jean-Marc Dupuis